دبیر اجرایی فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی در گفت‌وگو با روستانیوز:

عدم‌تخصص افراد متولی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صنایع‌ غذایی است

فدراسیون تشکل‌های صنایع‌غذایی، تبدیلی و تکمیلی بخش کشاورزی در سال ۹۳ با هدف‌ تجمیع تمام فعالان صنعت غذا و کشاورزی ایران از مزرعه تا سفره‌ شروع به‌کار کرد. با توجه به این‌که زنجیره تولید محصولات کشاورزی تا رسیدن به صنایع‌تبدیلی و پس از آن بازاررسانی محصولات در کشور ما معیوب است، این فدراسیون با تشکیلات ساختاری یکپارچه و منسجم‌ سعی ‌کرده ارتباط بین حلقه‌های این زنجیره را برقرار کند، اما فعالان این فدراسیون عدم‌حمایت دولت از برنامه‌های فدراسیون، قانون مالیات بر ارزش‌افزوده، نبود متولی در صنعت غذا، نوسانات ارزی و… را ازجمله مشکلاتی می‌دانند که مانع‌ تولید در این بخش ‌می‌شود.

در این زمینه با محسن نقاشی، دبیر اجرایی فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی کشاورزی ایران، درباره آخرین وضعیت صنایع غذایی و چالش‌های آن گفت‌وگویی‌ داشتیم که در ادامه ‌آن را می‌خوانید.

مهم‌ترین هدف تشکیل فدراسیون صنایع غذایی چه بوده است؟

هدف اصلی این فدراسیون جمع‌شدن تمام فعالان صنعت غذا و کشاورزی ایران از مزرعه تا سفره زیر یک سقف است. این فدراسیون به‌عنوان یک خانواده غذایی از حقوق اعضای خود حمایت‌ و خدماتی ازقبیل مشاوره، آموزش، حل مشکلات‏ مالی، حقوقی و… را ارائه می‌کند. اکنون صدها تشکل غذایی و کشاورزی در کشور وجود دارد که وضعیت آن‌ها وخیم است. ما به‌عنوان تولیدکنندگان صنعت غذا وقتی با این شرایط وخیم روبه‌رو شدیم، تصمیم به‌ تشکیل فدراسیون صنایع غذایی گرفتیم‌ و سعی کردیم تولید و صنعت را به‌هم وصل کنیم؛ برای مثال پیش از این وقتی تولیدکننده‌ای قصد ورود به صنعت غذا را داشت، اطلاع نداشت که ماشین‌ها و دستگاه‌های آن در کشور وجود دارد و توسط‌ کارخانه‌های داخلی ساخته ‌می‌شود.‌ ما در فدراسیون به افرادی که ‌می‌خواهند وارد بازار شوند، این اطلاعات را ‌می‌دهیم و آن‌ها را به‌ یکدیگر وصل ‌می‌کنیم. با وجود این‌که کشاورزی ایران پیشینه‌ای طولانی دارد؛ اما هنوز نتوانسته‌ایم از این ظرفیت به‌خوبی بهره‌مند شویم. ‌می‌خواهیم با تعامل بین بخش خصوصی و دولتی برای مشکلات چاره‌جویی کنیم. فدراسیون تشکل‌های صنایع غذایی، تبدیلی و تکمیلی محصولات کشاورزی با هدف جمع‌کردن تشکل‌های بخش خصوصی درپی بردن تشکل‌ها زیر یک پرچم برای دست‌یابی به اهدافی مشترک است.

مشکل اصلی‌ صنایع غذایی از تولید تا بازار چیست؟

عدم‌تخصص افراد متولی یکی از بزرگ‌ترین مشکلات فعلی صنایع‌ غذایی کشور است. اگر حوزه کشاورزی و صنایع‌غذایی مدیران متخصص داشته باشد و بتواند از به‌روزترین روش‌ها در این بخش بهره ببرد، بسیار پیشرفت خواهد کرد. اکنون این سوال مطرح است که سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی که هزینه بسیاری برای آن ‌می‌شود، چقدر توانسته در به‌روز کردن و تخصصی‌کردن این حوزه اقدام کند، درحالی‌که بخش خصوصی حاضر است با هزینه خود برای بالابردن سطح آموزش و تولید‌ از این تحقیقات استفاده کند. دولت دست‌کم می‌تواند با در اختیار گذاشتن برنامه‌های آموزشی از بخش خصوصی حمایت کند.

با وجود ظرفیت‌های بسیار در بخش کشاورزی و صنایع غذایی، آن‌طور که باید نتوانسته‌ایم در بازارهای جهانی حضور داشته باشیم. دلیل این موضوع چیست؟

محصولات کشاورزی ایران از لحاظ کیفیت بی‌رقیب است. محصولاتی مثل زردآلو، هندوانه، گوجه و…‌ قابل‌مقایسه با تولیدات کشورهای دیگر نیست. مشکل ما عدم حمایت مسئولان از صادرات است. ترکیه اکنون به ۱۵۰‌کشور صادرات دارد و وقتی محصولی صادر ‌می‌کند، دولت این کشور از آن حمایت ‌می‌کند و از تولیدکننده عوارض و مالیات نمی‌گیرد. حتی در این کشور دولت با کشورهای هدف صادراتی رایزنی ‌می‌کند تا عوارض کم‌تری گرفته شود؛ اما دولت ما به این مسائل توجهی ندارد. در چند ماه اخیر و در شرایط شیوع کرونا عراق عوارض صادرات را برای کشورها به یک‌باره بالا برد، اما آیا برای کشور ‌ترکیه هم این اتفاق افتاد؟‌

آیا مالیات بر ارزش‌افزوده گلایه فعالان این حوزه را نیز درپی‌ داشته است؟

بله، یکی از مشکلاتی که سایه سنگینی بر صنایع انداخته، مالیات بر ارزش‌افزوده است که قرار بود چهار سال به‌صورت آزمایشی باشد و اگر به تولید‌ ضربه وارد کرد، برداشته شود؛ اما ۱۳سال است که تولیدکنندگان با این مشکل روبه‌رو هستند. گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی ‌و تعطیلی کارخانجات گواه این پدیده ضدتولید است. اقتصاد کشور برای ‌نجات از شرایط کنونی اراده‌ای قوی در زمینه جهش تولید ‌می‌خواهد. چرا تولید باید تاوان فرارهای مالیاتی را بدهد. قوای سه‌گانه باید به هر شکل ممکن یک دوره چهار ساله آزمایشی را برای گرفتن مالیات از‌ فراریان‌ مالیاتی بگذارند و مالیات بر ارزش‌افزوده را از صنایع‌ غذایی حذف کنند. مطمئن باشید درآمد دولت درصورت تحقق این امر‌ چندبرابر خواهد شد و شاهد جهش تولید، کاهش قیمت‌ها و افزایش اشتغال خواهیم بود و تمام عوارض منفی اجتماعی که مرکز پژوهش‌های مجلس آن را برشمرده، کاهش می‌یابد.

در رابطه با جلساتی که با سازمان فائو در ایران داشتید، توضیح دهید.

فدراسیون صنایع غذایی نامه‌ای به سازمان فائو نوشت و از آن‌ها درخواست برگزاری نشستی کرد. نمایندگی فائو در تهران نیز طی تماسی که با ما داشتند، اعلام کردند بنا بر قانون‌ ما فقط با وزارت جهاد کشاورزی در ارتباط هستیم و شما باید از این طریق وزارتخانه‌ اقدام کنید. در نهایت با تلاش بسیار توانستیم با سازمان فائو و نماینده فرانسوی آن در ایران دیدار داشته باشیم. در این نشست هشت خواسته‌ مطرح کردیم که محور آن به‌روزرسانی و آموزش در زمینه صنایع غذایی و کشاورزی و ساخت ماشین‌آلات صنایع غذایی و کشاورزی بود.

نماینده سازمان فائو نیز از این موضوع استقبال کرد و گفت شرح وظایف فائو همین است که بتوانیم جهت ارتقای کمی ‌و کیفی غذا با دیگر کشورها همکاری کنیم. این امر در بسیاری از کشورهای درحال توسعه انجام شده است و از این‌که فدراسیون در این امر پیش‌قدم شده‌، ابراز خشنودی کردند. نماینده فائو پیشنهاد داد جهاد کشاورزی به‌منظور تسریع در کار و جلسات پیوسته مانند تمام کشورها، فدراسیون را به‌عنوان نماینده خود معرفی کند‌ تا کارها با ‌سرعت بیش‌تری انجام شود.‌ ما این درخواست را به روابط امور بین‌الملل‌ و سازمان‌های تخصصی جهاد کشاورزی دادیم،‌ اما با وجود پیگیری‌ها پس از گذشت‌ بیش از یک‌سال هنوز جوابی به ما نداده‌اند، حتی وقتی برای پیگیری امور رفتیم، گفتند قرار است از فائو بودجه دریافت کنید که ما نوشتیم و امضاء کردیم که حاضریم هزینه این آموزش را هم خودمان پرداخت کنیم، با وجود این هنوز جوابی نگرفته‌ایم.

سوال ما از مسئولان این است که‌ اگر ما کار خود را بلد هستیم، پس چرا با مشکلات بسیاری روبه‌رو هستیم؟ اگر مشکل داریم، چه ایرادی دارد که کسی به ما آموزش دهد؟‌ این اولین کوتاهی روابط امور بین‌الملل‌ و سازمان‌های تخصصی جهاد کشاورزی نیست، چند سال قبل که‌ به اتفاق آقای حجتی، وزیر وقت، سفری به فنلاند داشتیم، فنلاندی‌ها گمان می‌کردند‌ ما در کشور فدراسیون تشکل‌های صنایع‌غذایی نداریم؛ اما وقتی توضیح دادیم که برخی واحدهای تولیدی کشور روزانه تولید بالایی دارند، بسیار متعجب شدند. وقتی از سفر برگشتیم، دوستان اعلام کردند فدراسیون صنایع غذایی فنلاند نامه نوشته و اعلام کرده چرا حضور فدراسیون ایرانی به آن‌ها اعلام نشده بود، درصورتی‌که این موضوع وظیفه روابط امور بین‌الملل‌ و سازمان‌های تخصصی جهاد کشاورزی بوده است. باید بگویم بخش خصوصی بیش از سازمان‌های دولتی برای مطرح کردن کشور در جهان تلاش ‌می‌کند.

آیا فدراسیون صنایع غذایی درباره تحریم‌های ظالمانه آمریکا با فائو مکاتبه داشته است؟

بله، آمریکا همواره اعلام ‌می‌کند حوزه غذا و دارو در ایران جزو تحریم‌ها نیست؛ اگر این‌طور است پس چرا نمی‌توانیم ارز وارد کنیم؟ قصد داشتیم از طریق سازمان فائو صدای اعتراض خود را به گوش دنیا برسانیم؛ از همین‌رو فدراسیون صنایع غذایی نامه‌ای درخصوص محکومیت تحریم‌ غذا و مشکلات حواله‌های بانکی واحدهای غذایی برای فائو تهیه کرد که متأسفانه موفق به ثبت آن در فائو نشدیم و‌ از این‌که روابط امور بین‌الملل‌ و سازمان‌های تخصصی جهاد کشاورزی در این‌خصوص اقداماتی داشته‌ یا خیر اطلاعی ندارم.

زمانی پیشنهاد تأسیس وزارت غذا را داده بودید. با وجود سازمان‌های متعدد دولتی و غیردولتی که در این حوزه فعالیت ‌می‌کنند، چه کمبودی احساس می‌کنید که این پیشنهاد را مطرح کردید؟

بحث ما این است که شخصی که قرار است برای فولاد، خودرو و… تصمیم‌گیری کند، نمی‌تواند در زمینه غذا هم تخصص داشته باشد. امنیت غذایی در شرایط فعلی کشور بسیار مهم ‌است. از سوی دیگر آمار گمرک نشان ‌می‌دهد بیش‌ترین صادرات ما بعد از نفت مربوط به صنایع غذایی است و بیش‌ترین اشتغال را در این بخش داریم , به‌همین دلیل توجه به این بخش بسیار مهم است. متأسفانه صنعت غذا متولی ندارد و برخی می‌گویند سازمان استاندارد متولی آن‌ است؛ درصورتی‌که سازمان‌هایی مثل استاندارد و غذا و دارو تنها وظیفه نظارتی دارند.

لغو قانون انتزاع چه تبعاتی برای بخش کشاورزی داشته است؟

قانون انتزاع‌ یکی از بهترین قوانین در بخش صنایع تبدیلی، غذایی و کشاورزی بود؛ اما افرادی که مسئولیت اجرای آن را داشتند، به‌دلیل تخصص نداشتن در این حوزه موجب نقض این قانون شدند. براساس قانون انتزاع قرار بود تمام فعالیت‌های مربوط به بخش کشاورزی در اختیار جهاد کشاورزی باشد، اما لغو این قانون بزرگ‌ترین ضربه را به بخش کشاورزی و صنایع غذایی وارد کرد. می‌توانستیم در بسیاری از زمینه‌ها به خودکفایی برسیم، اما به‌دلیل هجمه‌هایی که وارد شد، این امر محقق نشد؛ برای مثال در زمینه گندم وقتی به خودکفایی رسیدیم‌، عده‌ای از کم‌آبی گفتند، درصورتی‌که می‌توانستیم روش‌های آبیاری را نوین و به‌روز کنیم، نه این‌که صورت مسأله را پاک کنیم. ما با واردکردن محصولاتی که در داخل کشور تولید ‌می‌شود، مخالف هستیم. وقتی ده‌ها نفر طی ماه‌ها تحقیقات، کار کارشناسی و روزها گفت‌وگو و تلاش، قانونی را مصوب کردند و مدیران در اجرای آن ناتوان یا بی‌اهمیت نسبت به آن بوده‌اند و نتوانستند آن قانون را صحیح اجرا کنند، دلیلی ندارد که آن قانون تکه‌تکه شود و‌ به وزارتی که سنخیتی به آن ندارد، واگذار شود. مگر ‌می‌توان تولید محصولات کشاورزی زیر نظر وزارت جهاد کشاورزی باشد، اما فروش و بازرگانی به دست فروشندگان خودرو، مس و فولاد. مگر وزارت صمت در این چند سال در امور تخصصی خود ازجمله تولید و توزیع خودرو،‌ لوازم خانگی، ریسندگی و… عملکرد موفقی داشته که در بازرگانی‌ بخش کشاورزی هم موفق باشد؟

راهکار شما برای برون‌رفت صنایع غذایی از حالت رکود و توسعه فضای کسب‌وکار چیست؟

راهکارها بسیار ساده است، اگر قوانین کاربردی در این بخش اجرا شود، بسیاری از مشکلات حل خواهد شد؛ به‌عنوان مثال در قانون بهبود فضای کسب‌وکار به‌صراحت اعلام شده در همه امور باید با تشکل‌ها مشورت شود، اما در عمل این اتفاق نمی‌افتد. به‌همین دلیل می‌بینیم افرادی بدون تخصص و بدون این‌که از این حوزه اطلاع داشته باشند، بخشنامه‌هایی را صادر می‌کنند که قابلیت اجرایی ندارد؛ برای مثال سال گذشته ۴۵ بخشنامه طی یک‌ماه صادر شد، به‌دلیل این‌که کسی نبود تا بگوید کجای کار ایراد دارد. درصورتی‌که اگر از تشکل‌هایی که سال‌هاست در این حوزه فعالیت ‌می‌کنند، کمک ‌می‌گرفتند، چنین مشکلی پیش نمی‌آمد. ‌

می‌خواهم بگویم اگر هم از ما مشورت بگیرید و کار کنید، باز به نام دولت تمام خواهد شد؛ چراکه مردم تشکل‌ها را نمی‌شناسند و با دولت طرف هستند. دولت باید بخش خصوصی را از خود بداند، اما با وجود این‌که مدیران ما ‌می‌دانند‌ تشکل‌ها اطلاعات بالایی دارند و ‌می‌توانند کمک کنند، اما باز هم آن‌ها را وارد کار نمی‌کنند. این موضوع در میان مدیران رده‌پایین بیش‌تر دیده می‌شود؛ چراکه وقتی به‌سراغ مدیران رده‌بالا و حتی وزیر ‌می‌رویم، آن‌ها از این موضوع استقبال ‌می‌کنند؛ اما کارشکنی در سطوح پایین‌تر دیده می‌شود.

قانون به‌صراحت اعلام کرده باید در اداره امور از تشکل‌ها نظرخواهی و تصدی امور به بخش خصوصی واگذار شود و دولت فقط نظارت داشته باشد؛ اما مدیران دولتی که یک روز در بخش ورزش هستند، یک روز در بخش بهداشت و روز دیگر در حوزه صنایع غذایی در رابطه با اموری که تخصصی در آن ندارند، بدون هم‌فکری با افراد متخصص‌ نظر ‌می‌دهند و مشکلات بسیاری را به‌وجود ‌می‌آورند.

درحال‌حاضر حدود ۳۵ درصد از محصولات کشاورزی کشور به ضایعات تبدیل ‌می‌شود. برای جلوگیری از این موضوع چه باید کرد؟

ضایعات محصولات کشاورزی در کشور بسیار بالاست. کمبود صنایع تبدیلی و ناهماهنگی تولیدات کشاورزی با نیاز صنایع تبدیلی موجود از دیگر دلایل ضایعات بالای این محصولات است. مهم‌ترین راه کاهش این ضایعات ایجاد مشوق‌ها و ارتباط بیش‌تر بخش‌های کشاورزی با صنعت است. طرح‌های بسیاری برای کاهش ضایعات داریم؛ طرح‌هایی که ‌می‌تواند باعث اشتغال‌زایی در تمام شهرها و استان‌های کشور شود. فدراسیون صنایع غذایی حاضر است از طریق رسانه‌ها فراخوان دهد و ایده‌های جوانان را برای کاهش ضایعات دریافت کند. کشور ما جوانان خوش‌فکری دارد که اگر حمایت شوند، ‌می‌توانند کارهای بزرگی انجام دهند.

آیا ‌می‌توان صادرات صنایع غذایی را جایگزین صادرات نفت کرد؟

حتماً ‌می‌توانیم. بعد از نفت بیش‌ترین صادرات کشور در حوزره صنایع غذایی است. زمانی ایران بازار مناسبی برای کشورهایی همچون ترکیه و کشورهای اروپایی بود. بسیاری از اقلام مصرفی مردم اعم از پنیر، کره، شکلات، ماکارونی و… از خارج وارد ‌می‌شد، اما اکنون صادرکننده این محصولات هستیم. ایران یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان ماکارونی است و شرکت شیرین‌عسل به‌صورت مستقیم در بسیاری از کشورها فروش دارد. محصولات لبنی ایران هم جایگاه مهمی ‌در کشورهای همسایه دارد.‌ شرکت‌هایی در عراق تحت‌لیسانس کاله فعالیت ‌می‌کنند و این شرکت حتی به کانادا هم کالا صادر ‌می‌کند. صنایع غذایی این موفقیت را با تلاش خود به‌دست آورده است. ایران اگر اقتصاد نفتی را رها کند، چیزی جز صنایع غذایی و کشاورزی ندارد، حتی گردشگری را هم ‌می‌توانیم به‌وسیله غذا به مردم معرفی کنیم. بعد از تمام‌شدن کرونا برنامه‌هایی هم در زمینه معرفی غذاهای سنتی داریم.

نوسانات ارزی چه تأثیری بر فعالیت صنایع غذایی‌ گذاشته است؟

نوسانات نرخ ارز بیش‌ترین ضربه را به تولید وارد ‌می‌کند. ارز ناعادلانه چهارهزار و ۲۰۰ تومانی که در اختیار گروه خاصی قرار گرفته، ریشه تولید را خشکانده‌ و تولیدکننده مجبور است مواد اولیه را با قیمت بالا از بازار آزاد تهیه کند؛ درصورتی‌که واردکننده آن را با ارز دولتی وارد کرده است و به قیمت روز ‌می‌فروشد. از سوی دیگر تولیدکننده نمی‌تواند هر روز قیمت کالاهای خود را بالا ببرد و برخی مجبور ‌می‌شوند واحدهای تولیدی را خود را تعطیل کنند که این موضوع هم به تولید ضربه ‌می‌زند و هم باعث بیکار شدن افراد بسیاری ‌می‌شود.

بزرگ‌ترین چالش صنایع غذایی در شرایط کنونی تحریم و شیوع ویروس کرونا چیست؟

در سال‌های گذشته تحریم و امسال کرونا به‌همراه تحریم شرایط بسیار سختی را برای تولیدکنندگان به‌وجود آورد است، اما نباید از این موضوع غافل شد که ‌می‌توانیم این تحریم‌ها را به فرصت تبدیل کنیم. تولیدکننده ایرانی وقتی ببیند کالایی وارد نمی‌شود و ‌می‌تواند جنس خود را به فروش برساند، با انگیره بیش‌تری کار می‌کند. ما در جریان شیوع ویروس کرونا جزو موفق‌ترین کشورها بودیم و حتی نگذاشتیم یک محصول در فروشگاه‌هایمان با کمبود مواجه شود که این افتخار حاصل کار تولیدکنندگان است.

راهکار شما برای رسیدن به جهش تولید در بخش صنایع غذایی چیست؟

حذف مالیات بر ارزش‌افزوده، کاهش سود بانکی برای تولیدکنندگان صنایع غذایی، تنفس ویژه برای پرداخت تسهیلات بانکی، تصدیگری تشکل‌ها در امور، حذف امضاهای طلایی، واگذاری مجوزها به تشکل‌ها مانند اصناف، تصدیگری در امور نظارتی و کیفی واحدهای صنایع غذایی، اجرای قانون بهبود فضای کسب‌وکار و الزام به نظرخواهی از عموم تشکل‌های ذی‌ربط، جلوگیری از صدور بخشنامه‌های کوتاه‌مدت، تسهیل در امور بیمه‌های اجتماعی، ایجاد صندوق بیمه برای واحدهای صنایع غذایی، واگذاری اماکن دولتی به تشکل‌ها به‌منظور فروش مستقیم تولیدات صنایع غذایی کشاورزی، تسهیل در امور گمرکی و صادرات، پرداخت یارانه‌های دولتی و کاهش مصارف سوخت و انرژی و همچنین اجرایی‌شدن سریع دستور رئیس‌جمهور درخصوص امور گمرکات ۱۲پیشنهادی بود که برای تحقق جهش تولید ارائه داده‌ایم و اعلام کرده‌ایم که برای تحقق آن‌ها باید گروه‌هایی از قوای سه‌گانه و همه تشکل‌های مردم‌نهاد تشکیل شود تا بتوانند‌ مقدمات جهش تولید را در این بخش‌ فراهم کنند.

دولت چه نقشی در بهبود فضای تولید مواد غذایی و صادرات آن دارد؟

مهم‌ترین کمک دولت عدم دخالت در امور است و این‌که فقط نقش نظارتی و حمایتی داشته باشد. قوه قضائیه باید برای مدیران متخلفی که ماه‌ها تولیدکننده را پشت در نگاه می‌دارند، جریمه صادر کند. چرا تولیدکننده‌ای که میلیاردها تومان سرمایه دارد و برای هزاران نفر اشتغال‌زایی کرده، باید در انتظار پاسخ مدیری بماند که هیچ تخصصی ندارد؟ مدیر باید خدمتگزار تولیدکنندگان باشد. وزارت جهاد کشاورزی بیش از ۸۰هزار کارمند دارد؛ درصورتی‌که کشور فنلاند با ۷۰۰کارمند در وزارت کشاورزی خود دو برابر ما صادرات محصولات کشاورزی دارد.‌ امیدواریم وزیر جهاد کشاورزی با حمایت از کشاورزان و تشکل‌های مردم‌نهاد بخش کشاورزی در جهت استقلال اقتصادی، خودکفایی در تولید محصولات استراتژیک و تولید غذای سالم گام بردارد تا مشکلات این صنعت حل شود و‌ برای کشور ارزآوری داشته باشد.