قیمت تمام شده غیر منطقی؛ تضییع محصولات کشاورزی؛ نبود تناسب منطقی بین تولیدات و بازار مصرف و هم چنین کمبود مواد اولیه از جمله مشکلاتی که این روزها دامنگیر فعالان حوزه کشاورزی شده است.
بنا بر آمار رسمی کشور ایران رتبه نخست تولید ضایعات کشاورزی در دنیا را دارد که با توجه به کمبود منابع و خشکسالی‌های حاکم لذا موضوع بهره وری در این حوزه از اهمیت بالایی برخوردار است.
نگاهی گذرا به حوزه کشاورزی از مرحله کاشت تا برداشت نشان می دهد که با وجود مصائبی که بر سر راه کشاورزان برای تولید محصولات کشاورزی وجود دارد اما متاسفانه بهره وری مناسب برای برداشت منابع آبی و یا راندمان قابل قبول در محصول برداشت شده وجود ندارد و لذا بسیاری از منابع این آب و خاک به دلیل کشاورزی سنتی و ناآگاهی تضییع می شود.
به منظور بررسی و واکاوی مشکلات ناشی از کشاورزی سنتی با غلامرضا قنبری رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان خراسان رضوی به بحث و گفت و گو نشستیم.
* بسیاری از صنایع تبدیلی در حوزه کشاورزی با کمترین ظرفیت کار می کنند چرا ما با کمبود مواد اولیه روبرو هستیم؟
متاسفانه پروانه‌های واحدهای صنعتی در حوزه کشاورزی و دامپروری بی‌مهابا صادر شده است. به عنوان مثال در تولید رب گوجه فرنگی بالغ بر یک میلیون تن ظرفیت مازاد به کارخانه‌ها مجوز داده شده و یا بالغ بر ۷۰۰ هزار تن ظرفیت مازاد برای کارخانجات خوراک دام در استان پروانه صادر شده که تامین مواد اولیه این کارخانجات مشکل است. همچنین حدود یک میلیون تن ظرفیت مازاد کارخانجات چغندر در استان داریم لذا طبیعی است که بسیاری از این واحد های تولیدی با ظرفیت کمتری فعالیت می کنند.
* چرا در هر فصلی ما با مشکلی به نام فروش محصولات کشاورزی روبرو هستیم؟
متاسفانه امروزه موجی در کشور ایجاد شده که محصولات را دولت باید خریداری کند به گونه ای که در خراسان رضوی در یک سال گذشته باغ‌داران آلو، زعفران و حتی کشمش درخواست خرید آلو داشتند اما دولت جز چند محصول استراتژیک ظرفیت بیشتری برای خرید همه محصولات زراعی و باغی ندارد.
ظرفیت خرید دولت در جامعه ۵ تا ۷ درصد است و بقیه باید در بخش خصوصی تأمین و مدیریت شود. یک دلیل اصلی که کشاورزان و تولیدکنندگان درخواست خرید محصول می‌کنند این است که قیمت تمام شده محصولات در مزرعه افزایش یافته و تناسبی با قیمت خرید در بازار ندارد، در بازار نیز مردم قدرت خرید با قیمت بالا را ندارند و لذا معتقدم که سوبسید مسیر درستی برای حمایت کشاورزان نیست.
* مسیر درست چیست؟
به اعتقاد من امروزه مشکل اصلی محصولات کشاورزی ایران در بازار جهانی قیمت تمام شده و همچنین کیفیت آنها است.در کنار کاهش قیمت تمام شده، کیفیت محصولات نیز باید افزایش پیدا کند.
اگر قرارباشد قیمت مواد اولیه وابسته به ارز افزایش پیدا کند، قطعا آینده خوبی در انتظار صنعت کشاوری نخواهد بود. مهمترین موضوع این است که باید امروز بر فعالیت‌های دانش‌بنیان و ارتقاء راندمان تولید تکیه کنیم.
اگر راندمان تولید افزایش یابد قیمت تمام شده نهاده‌ها و مواد اولیه کاهش و این مسئله موجب کاهش قیمت محصولات کشاورزی می‌شود و در چالش‌ها و تنش‌های اقتصادی کشور دوام‌آوری تولیدکنندگان افزایش پیدا خواهد کرد.
با توجه به بالا بودن قیمت تمام شده تولید در کشور شرایط رقابت در بازارهای جهانی برای ما سخت شده بنابراین باید به سمت ارتقای کیفیت تولیدات، سلامت و استانداردسازی آنها برویم تا قیمت تمام شده محصولات را کاهش دهیم و امکان رقابت در بازار جهانی برای محصولات تولیدی استان بیشتر شود.
* آیا با افزایش راندمان تولید می توان کمبود آب را حل کرد؟
خراسان رضوی در سال‌های گذشته رتبه های اول کمترین میزان بارندگی در کشور را داشته است لذا اگر بخواهیم با روال فعلی کشاورزی پیش برویم، آب کفاف میزان سطح زیر کشت استان را نخواهد داد به گونه ای که پیش از این ما شاهد کاشت ۵۰۰ هزار هکتار گندم در خراسان رضوی بودمی این رقم امروز به ۱۲۰ هزار هکتار رسیده است.
از طرفی علاوه بر کاهش سطح زیرکشت در کشور همچنین نیاز کشور افزایش پیدا کرده است و لذا با توجه به محدودیت‌های آبی و خاکی، افزایش سطح زیر کشت برای ما سخت خواهد بود. با توجه به کاهش بارندگی‌ها، تنها راهی که می‌توانیم این مسئله را حل کنیم، افزایش راندمان تولید است.
اگر بتوانیم میزان تولید را افزایش دهیم، قیمت تمام شده تولید محصول نیز کاهش پیدا خواهد کرد.در این راستا نیازمند طراحی و تعریف برنامه ریزی منسجم و کارآمد و به عبارتی طرح تحولی در این حوزه هستیم که به همین منظور نخستین زیست بوم بخش کشاورزی کشور توسط استان خراسان رضوی در حال ارایه است.
* فکر می کنید با اجرای طرح تحولی مشکلات حوزه کشاورزی حل شود؟
هدف ما از اجرای این برنامه اینست شبکه‌ای که در سطح استان شناسایی و تبیین شده به کشاورزان منتقل شود تابا توجه به ارائه راهبردهایی که به آنها داده می شود تولید محصولات را افزایش دهند. برای مثال محصول گندم ما از سه و نیم تن تا آخر سال به شش تن افزایش خواهد یافت.
این اولین الگو در حوزه افزایش راندمان تولید در کشوراست و برنامه برای افزایش ضریب تولید را بهبودمی بخشد.
به اعتقاد من مسائل اصلی بخش کشاورزی افزایش بهره وری ،افزایش راندمان تولید؛ همچنین بهبود و افزایش ضریب، حجم و ضریب ظرفیت مکانیزاسیون،کاهش ضایعات، بهره‌وری آب، محصول سالم، صادرات و قیمت تمام شده مهم است و بخش کشاورزی برای این موارد باید برنامه‌ریزی داشته باشد.
به همین منظور در استان خراسان رضوی برای همه این موارد در قالب یک زیست بوم طراحی شده است و برنامه های مختلفی نیز دارد.
هدف ما اینست که بتوانیم اولین زیست بوم بخش کشاورزی استان خراسان رضوی را در کشور ارائه نمائیم ودر حال حاضربخشی از قطعات این زیست بوم تبیین شده است.
* مزیت های خراسان رضوی در حوزه کشاورزی چیست؟
از محصولات مزیت دار استان می توان به زعفران، پسته، زیره، لبنیات، گوشت قرمز و جو اشاره کرد که خراسان رضوی رتبه اول تا چهارم تولید این محصولات در کشور را داراست.
خراسان رضوی به عنوان یکی از استان‌های مولد، نقشی اساسی در تامین امنیت غذایی کشور دارد و بسیاری از محصولات تولیدی نه تنها با سرانه مصرف جمعیت همخوانی دارد بلکه در بسیاری از این محصولات با مازاد تولید نیز روبرو هستیم و این محصولات مازاد به اقصی‌نقاط ایران و کشورهای دیگر صادر می‌شود.
محصولات تولیدی در خراسان رضوی در تنظیم بازار محصولات کشاورزی و بازار مصرف غذایی کشور نیز نقش حائز اهمیتی دارد به گونه ای که اگر قیمت کالاهای اساسی در خراسان رضوی کاهش یا افزایش پیدا کند، به همان نسبت این تغییرات در بازار کشور نیز تاثیر می گذارد.
برای مثال امروزه در خراسان رضوی سالانه بین ۲۵ الی ۳۰ هزار تن گوشت قرمز مازاد ظرفیت اسمی تولید داریم که این میزان به اقصی‌نقاط ایران صادر می‌شود و همچنین سالانه حدود ۳۵ هزار تن گوشت مرغ و حدود ۵۰ هزار تن تخم مرغ مازاد ظرفیت اسمی تولید در استان وجود دارد که این میزان نیز به دیگر استان‌های کشور صادر می‌شود.
در خراسان رضوی بالغ بر ۱۱ میلیون هکتار منابع و زمین‌های مستعد کشاورزی وجود دارد که از این میزان تنها در ۷۶۵ هزار هکتار از این اراضی کشاورزی می‌شود این در حالی است که چنین وسعتی می‌تواند تبدیل به کار و ثروت برای کشور شود، به طوری که خراسان رضوی به تنهایی قادر خواهد بود تامین‌کننده غذای کل کشور شود.
* با این توجه خراسان رضوی باید در عملکرد تولید در کشور رکورد دار باشد؟
ظرفیت‌ها و استعدادهای کشاورزی استان تناسبی با رکوردهای سطح دنیا در تولیدات محصولات کشاورزی ندارد حتی متوسط تولید خراسان رضوی در محصولات کشاورزی نسبت به رکوردهای داخل کشور فاصله دارد البته در بسیاری از محصولات نیز تولیدکنندگان این استان راندمان کار خود را افزایش دادند.
برای مثال متوسط برداشت گندم در استان ۳/۵ تن در هکتار بوده اما رکوردها حتی در استان به ۱۴ تن در هکتار رسیده است همچنین ضریب تبدیل دام سبک حدود ۱۰ الی ۱۲ کیلوگرم است و این به معنای آنست که به ازای یک کیلوگرم گوشت، ۱۰ الی ۱۲ کیلوگرم علوفه مصرف می‌شود، در حالی که در استان ،برخی دامداران با شش کیلوگرم علوفه یک کیلوگرم گوشت تولید می‌کنند.
بنای کلی این است با طرح تحول کشاورزی راندمان تولید محصولات کشاورزی ۳۰ درصد افزایش یابد.
* کشت فراسرزمینی چرا به سرانجام نمی رسد؟
به دنبال کشت فرا سرزمینی هستیم اما باید اذعان کرد کشاورزی در افغانستان شرایط خاص خود را دارد اما خوشبختانه فضا رو به بهبود است تا به سمت کشت و تولید فرا سرزمینی برویم.
طی آخرین ارتباط ما با متولیان این حوزه در کشور افغانستان و کشورهای همسایه به دنبال آن هستیم که شوراهای توسعه مشترک کشاورزی بین کشورها ایجاد کنیم و لذا در این رابطه افرادی نیز از افغانستان به تهران معرفی شده‌اند و لذا حاضریم مسئولیت برخی از مشکلات این طرح را بر عهده بگیریم.
از این رو با افغانستان در خصوص منابعی از جمله زمین‌های کشاورزی که می‌توانند در اختیار ما قرار دهند گفت‌وگو شده و امیدواریم بتوانیم تا یک ماه آینده به نتایجی در این خصوص برسیم.
لازم به ذکر است این موضوع در تراز ملی پیگیری می‌شود و ماموریتی در این خصوص به خراسان رضوی داده نشده اما با رویکرد استاندار، اتفاقات خوبی رخ داده و در حال حاضر صادرات محصولات دامی و کشاورزی تاکنون بیش از ۳۰ درصد افزایش پیدا کرده است.
